भीमसेनको मूर्ति कहिले कस्ले स्थापना गरेको हो एकिन गर्ने आधार प्रमाण भने भेटिएको छैन। वडा दशैमा पूजा संकल्प गर्दा किरात कालिन देखिका राजा महाराजाहरूको नाम लिने चलन छ । जस्तो हाइहाइ राजा, सुइसुइ राजा डवाफे गोंस, तुफी गोंस राजा, गोल्मा राजा, लिच्छवी कालिन, मल्लकालिन, पात्रवंशी राजा तथा गद्धिसिन श्री ५ महाजारधिराज समेतको नाम लिने गरिन्छ । महाभारतको युद्ध पछि भीमसेनको मूर्ति स्थापना गरिएको अनुमान छ । भीमसेनको मूर्तिको साथै दाया तर्फ आमा कुन्ति , बाया तर्फ पत्नी द्रौपति र यस पछिको दाया वाया उत्तर दक्षिणमा भाइ नहकुल सहदेवको साधारण शिला मूर्ति स्थापना गरिएको छ। पाँच पाण्डव मध्येका युधिष्ठीर र अर्नुनको भने नाम निसाना छैन । भीमसेन वीर, साहसी, बलवान अन्याय अत्याचारको विरुद्ध लड्ने योद्धा भएको हुनाले भीमसेनलाई पूजा गर्दै आएको धार्मिक विश्वास छ ।
त्रिभूज आकारको अमूर्त कालो शिला मूर्तिलाई भीमेश्वर, भीमसेन या भैरवको रूपमा पूजा गरिन्छ । त्यसैले एक शिला तीन अबतार मानिएको छ । कसै कसैले यहि मूर्तिलाई नै देवी भगवतीको रूपमा पनि मानेको पाइन्छ । शिवको अर्को रूप भैरव, भीम पनि हो । त्यसैले महादेव पशुपतिको रूपमा रुद्री पूजा गरिन्छ भने, भीमसेन, भैरवको रूपमा वली पूजा समेत गरिन्छ ।
भीमसेनमा साधारण पूजा देखि पञ्चवली र एकल पूजा (याकर पूजा) समेत गरिने परम्परागत चलन छ । भीमेश्वरको पूजाको लागि गुठीको व्यवस्था भएको छ । जसमा चार गुठीयार र चार टहलुवाहरू छन् । गुठीयारको काम नियमित रूपमा राकिय (रासपूजा) पूजा, चाडपर्व अनुसारको विशेष पूजा गर्नु हो भने टहलुवाहरूको काम मन्दिर र इधर भगवानको पूजा सामान ठिक गर्नु र चल सम्पति रेखदेख गर्नु हो ।
भीमसेन मूर्तिमा शिव महादेवको रूपमा रुद्री पजा गरिन्छ भने भीमसेन भैरवको रूपमा वलीपूजा पनि भइरहेको छ । रुद्रीको साथै वलीपूजा गर्ने चलन कहिलेदेखि भयो यकिन गरी भन्न सकिने अवस्था नभए पनि स्थापना कालदेखि भइरहेको छ । वलीपूजाको बेला महादेवशिव चुडामणिमा(दोलखा भीमसेन चुडामणि) गएर बस्नुहन्छ र भीमसेन भैरवले मात्र वली पूजा ग्रहण गर्नुहुन्छ भन्ने जनधारणा छ । मूर्तिबाट रातो र सेतो तल चूडामणिको टप्पामा बाँधिएको हुन्छ । देशमा सङ्कट अनिष्ट हुनुभन्दा पहिले भीमसेन मूर्तिमा पसिना आउने गर्दछ । त्यसैले भीमसेनलाई पूर्व सूचक भनिएको हो ।
पाँच पाण्डवहरू गुप्तवास जाने बेलामा यही भीमसेन मन्दिरको केही पूर्व तर्फको चामपूजा भन्ने डाँडामा बसी श्री गौरी शंकरको प्राथना गरेका थिए भन्ने भनाई पनि छ । कालान्तरमा भरियाहरूले भात पकाउनको लागि दुई वटा ढुंगा खोजी ल्याई यही त्रिभुजमा जोडी चुलो वनाए । भात पकाउदा त्रिभुज तर्फको भात काँचै भएको रीसले हिर्काउदा दाहिने तर्फ चोइटा भई दुध र रगत मिश्रति तरल पदार्थ वनेको देखि १२ जना भरियाहरू डराई यो साक्षत भगवान रहेछ भनि माफी मागी पूजा गरि आफ्नो बाटो लागेछन् भन्ने किम्वदन्ति छ ।
२०३०।३१ सालसम्म सुनखानीका १२ भरियाका सन्तानहरूले प्रत्येक बडा दशैको अष्टमीको दिन १२ बोका पूजा गर्ने चलन थियो । पछि जनसाधारण देखि राजा महाराजाहरूले पनि पूजा गरि जग्गा जमीन गुठी राखेको र सुनचाँदीका गहना समेत चढाएको देखिन्छ । बडा दशै, चैते दशै, कार्तिकमा महास्नान पूजा, भीम एकादशी, शिवरात्री, रक्षा बन्धन, आदि पर्वहरूमा विशेष पूजा र भिड लाग्ने गर्दछ भने बडा दशैमा तीन राँगो, १२ बोका थमा, हाँस, कुखुराको विशेष बलिपूजा गरिन्छ ।
श्री भीमेश्वर, भीमसेनलाई भविष्य सूचकको रूपमा पनि मानिन्छ । वि.सं. १९९०, १९९७, २००७, २०११, २०१७, २०१८, २०३६, २०४६ र २०५७ माघ १ र २ गते पनि पसिना आएको थियो । यी सालहरूमा पसिना आएको ६ महिना भित्र देशमा राजनैतीक, प्राकृतिक या दरवारमा के कस्तो घट्ना भयो सवैलाई थाहा भएकै कुरा हो ।
भीमसेन मूर्तिमा पसिना आउदा पसिना पुछेको कपास पहिले पहिले राजदरबार पठाउने र त्यहाबाट बलि पूजा पठाउने चलन थियो भन्ने स्थानिय व्यक्तिहरूको भनाई छ ।
भीमसेनलाई व्यापारीहरूको इष्टदेवको रूपमा पुजिन्छ । पहिलेको समयमा व्यापार गर्न पहाड डाँडा नदी नाला भएर जानुपर्ने र चोर डाँका जीव जन्तुको भय हुने भएकोले भीमसेनलाई सम्भिएर पुकार गरेमा संकटबाट मुक्त पाइने भएकोले र नोक्सान नभई नाफा नै हुने भएकोले व्यापारी वर्गहरूले भीमसेनलाई इष्टदेवको रूपमा मानेको धार्मिक मान्यता रहेको छ ।
-धार्मिक ग्रन्थको सहयोगमा
