काठमाडौँ, ८ वैशाख । म्याग्दीका जङ्गलमा विगत तीन वर्ष यता अत्यधिक डढेलो लागेका कारण पुष्परसमा कमी हुँदा मौरीपालि कृषक बढ्दै गए पनि मह उत्पादन भने घट्दै गएको छ।
म्याग्दीका ग्रामीण क्षेत्रमा चिउरी, पैयुँ, दुधिलो प्रजातिका रुख नासिँदै र गाउँघरतिर तोरी खेती गर्ने चलन हराउँदै गएपछि मौरीलाई चरन क्षेत्रको अभाव र पुष्परसको कमी भएका कारण मह उत्पादन घट्दै गएको कृषकले बताएका छन्।
जिल्लाको मालिका गाउँपालिका–१ निस्कोटका किसान तिलबहादुर पुनले विगतका वर्षको तुलनामा तीन वर्षयता मह उत्पादन घटेको बताए। ‘गाउँमा मौरीपालन गर्ने कृषकको सङ्ख्या बढे पनि मह उत्पादन भने घटेको छ’, पुनले भने।
अत्यधिक रूपमा डढेलो लाग्नु, बाढी, पहिरो, भू–क्षयले क्षति पुर्याउनाका साथै कु-काठका नाममा सामुदायिक वनले चिउरी, पैयुँ र दुधिलाका बोट काट्नेक्रम बढेपछि पुष्परसको अभावले गर्दा मह उत्पादनमा कमी आएको उनको भनाइ रहेको छ।
जिल्लाका बेनी नगरपालिकालगायत मङ्गला, धवलागिरि, मालिका, रघुगङ्गा र अन्नपूर्ण गाउँपालिकाका बिम, मराङ, ताकम, ज्यामरुककोट, रत्नेचौर, सिम, राखु, पात्लेखेत, अर्मन, बाबियाचौरका गाउँमा व्यावसायिक रूपमा मौरीपालन गरेका कृषकले विगतका वर्षको तुलनामा यस वर्ष पुष्परसमा कमी आएको र मह उत्पादन कमी भएको बताएका हुन्।
त्यसैगरी मङ्गला गाउँपालिका–५ का मौरीपालि कृषक टीका सापकोटाले तोरी, बुकी, पैयुँ, दुधिलोलगायत फूल तथा वनस्पतिमा यस वर्ष रसको मात्रा घटेको बताए।
सापकोटाले जङ्गलमा भएको आगलागी, वातावरणीय प्रदूषण र फूल फुल्ने समयमा पैयुँ, दुधिलो र चिउरीलगायत बोट ढालिएकाले विगतको तुलनामा आधा मात्र मह उत्पादन भएको जानकारी दिए।
‘मौरी चरेर आइसकेपछि पनि पोटिला नदेखिनु र मह उत्पादनका लागि उपयुक्त मानिएको महिनामा पनि कम मह उत्पादन हुनुको कारण पुष्परसमा कमी आउनु नै हो’, सापकोटाले भने।
विगत तीन वर्षयता म्याग्दीका जङ्गलमा डढेलो लाग्ने क्रम बढेसँगै मह उत्पादनमा पनि कमी हुँदै गएको किसानको अनुभव रहेको छ। मङ्गला गाउँपालिकाका कृषि प्राविधिक जगत् बानियाँले जङ्गलमा अत्यधिकरुपमा डढेलो लाग्नु र त्यसपछि सुक्खा हावा चलेका कारणले पनि पुष्परसमा स्वाभाविकरुपले कमी आएकाले यस्तो समस्या उत्पन्न भएको बताए।
मौरीको गोलाको सङ्ख्या अत्यधिक बढिरहेको छ। कृषकले भने चरन क्षेत्रमा ध्यान नदिएको र बढ्दो रासायनिक मलको प्रयोगका कारण परागसेचन प्रक्रियामा प्रभाव परेकाले फलफूलजन्य वनस्पतिमा रसको मात्रा कमी आउँदा मह उत्पादन कम भएको कृषि प्राविधिक बानियाँले बताए।
कृषि ज्ञान केन्द्रले मौरीपालि कृषकले मौरीको गोलासँगै चरन क्षेत्रको विस्तारमा ध्यान दिन कृषकलाई सल्लाह दिँदै घार वरिपरि बाँझो जग्गा नराख्न र विशेष गरी पुष्पजन्य बोटबिरुवा लगाउन अनुरोध गरेको छ।
जिल्लामा मौरीपालि कृषकको सङ्ख्या बढ्दै गइरहेको छ। जिल्लाका छ स्थानीय तहका दुई सयभन्दा बढी कृषक व्यावसायिक मौरीपालनमा लागेका स्थानीय तहका कृषि शाखाले जनाएकाे छ।
मह उत्पादन वृद्धिका लागि तोरी खेतीको क्षेत्रफल वृद्धि, पैयुँ, दुधिलो, चिउरीजस्ता रसदार वनस्पति र बोटबिरुवाको संरक्षण तथा वनमा डढेलो नियन्त्रण गरिनुपर्ने कृषि प्राविधिकहरू बताउँछन्।
