काठमाडौं, २९ चैत्र । ध्यानको क्रियायोग मार्गबारे जानकारी दिईएको छ । सो अवसरमा श्री श्री परमहंस योगानन्दको बारेमा पनि प्रकाश पारिएको थियो ।
बुद्धि, सृजनशीलता, सुरक्षा, खुशी, निःशर्त प्रेम–के यो वास्तवमै सम्भव छ कि यसले हामीलाई वास्तविक र दिगो आनन्द प्रदान गर्नेछ? हो, श्री श्री परमहंस योगानन्दका अनुसार यो संभव छ जसले आफ्नो ऐतिहासिक योगदान गरेको पुस्तक योगीको आत्मकथा, डिसेम्बर १९४६ मा प्रकाशन भएदेखि निरन्तर सबैभन्दा बढी बिक्री भएको पुस्तक (बेष्ट सेलर) को रूपमा रहेको छ र यसद्वारा वहाँले योग र ध्यानको विषयमा लाखौंलाई परिचय गराउनुभएको छ। यो पुस्तक एक असाधारण जीवन र योगको प्राचीन विज्ञानका विषयमा लेखिएको सुन्दर विवरण हो र यसले ध्यानको विषयमा समय–सम्मानित परम्पराको गहिरो परिचय दिएको छ।
योगानन्दजीको शिक्षाको केन्द्रमा क्रियायोगको पवित्र विज्ञान रहेको छ, जुन राजयोगको एक रूप हो र यसले शरीर र मन दुवैलाई शान्त पार्ने काम गर्दछ, साथै विचार, भावना र संवेदनात्मक धारणाहरूको अशान्तिबाट आफ्नो ऊर्जा र एकाग्रता हटाउन सम्भव बनाउँछ। त्यो भित्री शान्तिको स्पष्टतामा व्यक्तिले गहिरो आन्तरिक शान्ति र आफ्नो साँचो आत्मसन्तुष्टि अनुभव गर्न पाउँछ। योग ध्यानको यो प्राचीन, आत्म–जागरण प्रविधि शताब्दीयौंदेखि अन्धकार युगमा हराएको थियो र केवल आत्मदर्शी योगीहरूलाई सिकाइएको थियो। तर ज्ञडटज्ञ को शरद ऋतुमा हिमालय पर्वतको एक दुर्गम गुफामा, महान योगी गृहस्थ लाहिडी महाशयले आफ्ना गुरु, महावतार बाबाजीसँग आफ्नो पहिलो भेट गरेर उहाँबाट क्रियायोग दीक्षा प्राप्त गर्नुभयो।
यो प्रारम्भिक बीजारोपण थियो – जुन परमहंस योगानन्दजीको आध्यात्मिक उत्कृष्ट ग्रन्थ योगीको आत्मकथाको पृष्ठहरूमा अमर छ – जुनकि पहिलो पटक बाबाजीले लाहिडी महाशयमार्फत सबै उत्कट साधकहरूलाई खुला रूपमा क्रियायोग सिकाउन निर्देशन दिनुभयो। वहाँले पछि लाहिडी महाशयका शिष्य स्वामी श्री युक्तेश्वरजी समीप योगानन्दजीलाई तालिम दिन र संसारलाई यो आत्मसाक्षात्कार गर्ने प्रविधि दिन पश्चिम पठाउन अनुरोध गर्नुभयो।
योगीको आत्मकथामा योगानन्दजीले लाहिडी महाशयलाई उद्धृत गर्दै लेख्नुभएको छः “क्रिया कुञ्जी प्रयोग गरेर कुनै पनि व्यक्तिको ईश्वरत्वमा विश्वास गर्न नसक्ने व्यक्तिहरूले अन्ततः आफू भित्रनै पूर्ण ईश्वरत्व देख्नेछन्। “ध्यान प्रविधिको बारेमा योगानन्दजी भन्नुहुन्छः “क्रिया योग कुनै सामान्य स्वास फेर्ने व्यायाम होइनः यो प्राणायामको उच्चतम ज्ञात प्रविधि हो, जसद्वारा तपाईंले शरीरमा जीवन शक्तिलाई सचेत रूपमा नियन्त्रण गर्न सक्नुहुन्छ र यसरी ब्रह्माण्डीय चेतना प्राप्त गर्न सक्नुहुन्छ।“
“क्रियायोगलाई भगवान कृष्णले भगवद्गीतामा दुई पटक उल्लेख गर्नुभएको छ। एउटा श्लोकमा यस्तो लेखिएको छः ’स्वास लिने र स्वासलाई स्वासमा छोडेर बाहिर निस्कने स्वासलाई स्वास लिने स्वासमा अर्पण गरेर, योगीले दुवै स्वासलाई निष्प्रभावी बनाउँछ; यसरी उनीहरूले हृदयबाट प्राण निकाल्छन् र जीवन शक्तिलाई आफ्नो नियन्त्रणमा ल्याउँछन्। जसको व्याख्या यस्तो छः ’योगीले फोक्सो र हृदयको क्रियालाई शान्त पारेर प्राण (जीवनशक्ति) को अतिरिक्त आपूर्ति प्राप्त गरेर शरीरमा हुने क्षयलाई रोक्छन; उनले शरीरमा हुने वृद्धिको परिवर्तनलाई अपानको नियन्त्रण (विद्युतीय वहावलाई हटाउने) द्वारा पनि रोक्छन्। यसरी क्षय र वृद्धिलाई निष्प्रभावी पार्दै, योगीले जीवन–शक्ति माथि नियन्त्रण गर्न सिक्छन्।’’
योगानन्दजीले यस प्राचीन आत्मा–मुक्ति प्रविधिको फाइदाहरू वर्णन गर्नुहुन्छः “भौतिक उपचार जस्तै–औषधि, भौतिक आराम, मानव सान्त्वना आदिले – मानवीय पीडा हटाउन मद्दत गर्छन्, तर पीडा हटाउने सबैभन्दा ठूलो उपाय भनेको क्रियायोगको अभ्यास हो र यसले तपाईं ईश्वरसँग एक हुनुहुन्छ भन्ने पुष्टि गर्छ। यो नै हरेक समस्या, पीडा र शोकको उपचार हो – अनि सबै व्यक्तिगत र सामूहिक कर्मबाट मुक्तिको बाटो पनि हो।“ वहाँले थप भन्नुभएको छः “यदि तपाईं आफ्ना व्यक्तिगत समस्याहरू, वा जीवनका रहस्यहरू बुझ्नका लागि तथा विश्वव्यापी मानव समस्याको रहस्य समाधान गर्न तीब्र इच्छुक मध्ये एक हुनुहुन्छ भने, योगदा सत्संग सोसाइटी अफ इन्डिया (सेल्फ–रियलाइजेशन फेलोशिप) का ती शिक्षाहरू सिक्नुहोस् र पालना गर्नुहोस् जुन भारतको वैज्ञानिक आध्यात्मिक शिक्षा, यसका प्रबुद्ध द्रष्टा र ऋषिहरुद्वारा अनादिकाल देखि हस्तान्तरण हुँदै आएको छ, र त्यसमा तपाईंले सबै जवाफहरू पाउनुहुनेछ। ”
क्रियायोग कसरी सिक्ने – भारतको योगदा सत्संग सोसाइटी मार्फत योगानन्दजीद्वारा ज्ञढज्ञठ मा स्थापना गरिएको योगदा सत्संग सोसाइटी अफ इन्डिया (थ्क्क्) मार्फत आफ्नो जीवनलाई परिवर्तन गर्न र सन्तुलित बनाउन क्रियायोग ध्यानको पवित्र विज्ञान सिक्नुहोस्। पहिलो चरण, योगदा सत्संग पाठका लागि आवेदन दिनु हो। घरमा पाठहरूको अध्ययनको पहिलो वर्षमा, विद्यार्थीहरूले परमहंसजीका ध्यानका तीन आधारभूत प्रविधिहरू र सन्तुलित आध्यात्मिक जीवनका सिद्धान्तहरू सिक्छन्। योगानन्दजीको थ्क्क् पाठका लाखौं विद्यार्थीहरूले एक शताब्दी अघि यो पवित्र विज्ञानलाई संसारमा पहिलो पटक ल्याएदेखि नै क्रियायोगमा निर्देशन प्राप्त गरेका छन्।
