(जेफ्रे डी स्याक्स) : न्यूयोर्क, ३२ साउन । आफ्नोे आर्थिक कार्यसूची सम्हाल्न र विश्वसनीय वैदेशिक नीति तय गर्न नसक्दा संयुक्तराज्य अमेरिका अहिले एउटा गम्भीर राजनैतिक दुर्घटनाको संघारमा छ । ह्वाइट हाउस सकसमा छ; काँग्रेस प्रभावहीन भएको छ; अनि सारा संसारले भयले हेरिराखेको छ । यदि हामीलाई यो विध्वंसबाट बच्नु र पार पाउनु छ भने यसका श्रोतहरु थाहा पाउनु जरुरी छ ।
वासिङ्टन डीसीमा दुई शक्ति केन्द्र छन्– ह्वाइट हाउस तथा क्यापिटोल । अहिले दुवै असमञ्जस्य अवस्थामा छन् तर विभिन्न कारणले । ह्वाइट हाउसको अकर्मण्यता मूख्यतः राष्ट्रपति डोनाल्ड ट्रम्पको ब्यक्तित्वको कारण हो । धेरैजसो विज्ञहरुका अनुसार ट्रम्पको व्यवहारमा देखिने चरित्रहरुमा अतिशय, आत्मेन्द्रित र झुठ, पश्चाताप तथा अपराधबोधको कमी, छुद्र अभिब्यक्ति, परनिर्भर जीवनशैली, सुझबुझ भन्दा लहडपन, आफ्ना कार्यहरुको जिम्मेवारी लिन नखोज्ने प्रवृत्ति, अनि अल्पकालिन वैवाहिक सम्बन्धहरु यी आत्मरतिमा रमाउने ब्यक्तित्व विकारका लक्षणहरु हुन् ।
यसको परीणाम घातक हुन सक्छ । आत्मरतिमा रमाउनेहरु हिंस्रक द्वन्द्व तथा युद्धहरुमा संलग्न हुने स्वभावका हुन्छन् (जस्तो लिन्डन जन्सन र भियतनाम युद्ध वा एन्ड्रियुु ज्याक्सन र रैथाने अमेरिकीहरु माथिको दमन र नश्ल सफाया) । शासन गर्नका लागि हुनुपर्ने न्युनतम मनोवैज्ञानिक स्वभाव —सत्यवादिता, स्वाभिमान, दयाभाव, यथेष्ट कार्यानुभव, तथा योजना तर्जुमा गर्ने क्षमता यी सबको ट्रम्पमा कमी छ । केही पर्यवेक्षकहरुका अनुसार ट्रम्पले घट्दो दिमागी क्षमताको लक्षण पनि देखाउने गरेका छन् ।
वासिङ्ग्टनको आशा के हो भने बयस्कहरुले ट्रम्पका यी डरलाग्दा प्रवृत्तिहरुलाई नियन्त्रण गर्ने छन् । तर ट्रम्प प्रशासनमा यी बयस्कहरु गैरसैनिक नभई प्रायः सेनाका व्यक्तित्व छन् जसमा तीन सेनापतिहरु छन् (ह्वाइट हाउसका नयाँ चीफ अफ स्टाफ जोन केली, राष्ट्रिय सुरक्षा सल्लाहकार एच.आर.म्याकमास्टर तथा रक्षा सचिव जेम्स म्याटिस) र यिनको संख्या दिनानुदिन बढ्दो छ ।
अमेरिका जस्तो देश जसको युद्ध संयन्त्र सदैव चालु अवस्थामा हुन्छ, त्यस्तो देशमा नागरिक अगुवाहरु शान्तिका पक्षधर हुन्छन् । अर्कोतिर जोन एफ केनेडीका सैन्य सल्लाहकार सम्झौं जसले क्युवाको क्षेप्यास्त्र संकटताका युद्धको वकालत गरेका थिए, वा म्याटिसलाई नै हेरौँ न जसले इरान विरुद्ध युद्धको सल्लाह दिएका थिए ।
यो समस्याबाट उम्कने दुइटा अरु बाटा छन् — संविधानको २५औं संशोधन, जसले आफ्नो जिम्मेवारी पूरागर्न नसक्ने राष्ट्रपतिलाई हटाउने बाटो देखाएको छ र अर्को, जघन्य अपराध तथा खराब आचरणका विरुद्ध लगाइने महाभियोग । यी दुवै उपाय अन्तिम अस्त्र हुन् र रिपब्लिकन नेताहरुको सहमतिमा भरपर्छन् । जे होस, मनोवैज्ञानिक अस्थिरता वा राजनैतिक कमजोरीले यदि ट्रम्प युद्धतर्फ उन्मुख भए भने यी दुई मध्ये कुनै एक अवश्य आवश्यक पर्न सक्छ ।
कंग्रेसमा राजनैतिक दुर्घटना अलि कम नाटकीय तर उत्तिकै गम्भीर छ । त्यसको कारण ब्यक्तित्व विकार नभएर पैसा हो । विधायिका निकै भ्रष्ट भएको छ । चुनावका बेलाको सहयोग र कर्पोरेट पक्षपोषणले सभामुख पल ¥यान र संसदीय बहुमतका नेता मिच म्याक्कोनेलका मत तथा आवाजहरु १०० बिलियन डलरका मालिक उद्योगपति दाजुभाई डेविड तथा चाल्र्स ककको पक्षमा छन् ।
नतिजा राजनैतिक रुपमा विकृत छ । ¥यान र म्याक्कोनेल अमेरिकी जनताका लागि नभई कक दाजुभाइका निम्ती बिधेयक बनाउन लागि परेका छन् । बाराक ओबामाको स्वास्थ्य सेवा बिधेयक (सन् २०१० को ओबामाकेयर) रद्द गर्न गरिएको प्रयास मतदाताको विचार र फाइदाका कारण नभएर कक दाजुभाई तथा अरु रिपब्लिकन धनाढ्य दाताहरुको चाहनाको कारण थियो ।
बिधेयकलाई त्यसैले पनि अन्तिमा समयसम्म गोप्य राखिएको थियो । यसका लागि कहिल्यै विशेषज्ञको समीक्षा र प्रमाणिकरण आवश्यक ठानिएन, यतिसम्म कि “कंग्रेसनल कमिटी”मा पनि पठाइएन । यो विधेयक सबको नजरभन्दा टाढा मध्यरातमा मतदान गर्दा मात्रै पारित गर्न सकिन्थ्यो । तर पनि अन्त्यमा तीन जना रिपब्लिकन सांसदले कक दाजुभाइलाई साथ दिएर अमेरिकी जनतालाई धोका दिन सकेनन् र यो विधेयक पारित भएन ।
ट्रम्पको आत्मरति र कक बन्धुको पैसावीच अमेरिकन सरकार धराशयी भएको छ । वासिङ्टनमा अझैपनि दुबै दलका धेरै तिक्ष्णबुद्धी र प्रतिभावान मान्छेहरु छन् तर अमेरिकाका राजनैतिक संस्थाहरु र औपचारिक प्रकृयाहरु साँघुरिएका छन् । संघीय सरकारमा वैज्ञानिक विशेषज्ञता घट्दै छ किनभने अनुसन्धानकर्ताहरु छाडेर जाँदैछन् या त्यसो गर्न प्रेरित गरिँदैछ, अनि एजेन्सी बजेटहरु निकै घटाइदै छ । परिपक्व कूटनीतिज्ञहरु राज्य शाखाबाट निस्कदैछन् भने दपक्षपोषकहरु सरकारका सम्पूर्ण निकायमा आफ्ना मतियारहरुलाई स्थापित गराउँदैछन् ।
यो कोलाहल माझ लडाईंंको नयाँ संखघोष पनि सुनिदै छ— इरान तथा उत्तर कोरिया बिरुद्ध अझ टड्कारै । यो वास्तवमै एउटा भ्रमको सृजना हो, कसैलाई थाहा छैन । ट्रम्पका वैदेशिक तथा सैन्य नीतिहरु ह्वाइट हाउसका कर्मचारी वा वरिस्ठ अधिकारीहरुको ज्ञानमा नआइकनै प्रातकालीन ट्विटहरुबाट प्रेषित हुन्छन् । यो अवस्था खतरनाक त छ नै दिन प्रति दिन बिग्रँदो पनि छ ।
म तीनवटा तत्कालीन र चौथो दीर्घकालीन कदम सुझाउँदछु ।
पहिलो कदम भनेको ट्रम्पलाई ट्विटरबाट अलग्याउनु हो । अमेरिका र सारा विश्व पनि सुझबुझ तथा सरसल्लाहले बनेको सार्वजनिक नीति चाहन्छ न कि एउटा मात्र मानिसको लहडको । अमेरिकी जनताको बृहत्तर समूह के कुरामा सहमत छ भने ट्रम्पका ट्विटहरुले राष्ट्रिय सुरक्षा र स्वयम राष्ट्रपतीय गरीमालाई पनि चोट पु¥याएका छन् ।
दोस्रो, काँग्रेसमा दुबै पक्षका नेताहरु ट्रम्पको युद्धप्रतिको रुचीलाई लगाम लगाउन सहमत हुनुपर्छ । अमेरिकी संविधानको धारा १, खण्ड ८ ले युद्धको निर्णयको अधिकार काँग्रेसमा निहित गरेको छ, र काँग्रेसले यो अधिकार पुनः आफूमा लिन अब पनि ढिलाई गरेमा यो विस्मयकारी हुन सक्छ ।
तेस्रो, विश्वका प्रमुख शक्तिशाली राष्ट्रहरुले विशेष गरी अमेरिकाका “नेटो मित्र राष्ट्रहरु“ अनि चीन तथा रुस के प्रष्ट भन्नु पर्छ भने अमेरिकाको इरान वा उत्तर कोरिया माथिको एक पक्षीय आक्रमणले विश्व शान्तिमा एउटा गम्भीर र गैरकानुनी अतिक्रमण गर्छ, तथा युद्ध र शान्तिका बिषयहरुमा संयुक्त राष्ट्रसंघीय सुरक्षा परिषद भित्रै सहमतिमा आउनु पर्छ । यदि अमेरिकाले संयुक्त राष्ट्रसंघीय सुरक्षा परिषदको सुझाव पछिल्लो समयमा मात्रै मानेको भए पनि इराक, लिबिया र सिरियाको अस्तब्यस्तता जस्ता अहिले विश्वले भोग्नु परेका विषमताहरु भोग्नुपर्ने थिएन साथसाथै कैयौं खर्ब डलर अनि लाखौँ ज्यान पनि बच्ने थिए ।
चौथो र दीर्घकालीन कदम भनेको अहिलेको अस्थिर राष्ट्रपतीय प्रणाली त्यागेर संसदीय प्रणाली अंगिकार गर्नु अथवा कम्तिमा फ्रान्सको जस्तो मिश्रित राष्ट्रपतीय संसदीय प्रणालीमा चल्नु जसका लागि संवैधानिक सुधार अत्यावश्यक छ । अहिले राष्ट्रपतिको अधिकार वास्तवमा धेरै छ र यसलाई काबुमा राख्न नसके स्थितिको दुरावस्था आँकलन गर्न नसकिने हुन सक्छ ।
चुनाव प्रचार–प्रसारका बेला पक्षपोषण तथा अर्थ संकलनका लागि कडा सीमा तोक्ने जस्ता कुरा समावेश गरेर अमेरिकामा प्रजातान्त्रिक वैधता पुनसर््थापित गर्न अझै धेरै गर्न बाँकी छ । तर पहिलो र मुख्य कुरो हामीले शान्ति यथावत राख्दै ट्रम्पको खतरनाक राष्ट्रपतिकाल सकुशल पार गर्नुपर्ने हुन्छ ।
जेफ्रे डी स्याक्स कोलम्बिया युनिभर्सिटीमा दिगो बिकास बिषय एवम स्वास्थ्य नीति तथा व्यवस्थापन बिषयका प्राध्यापक हुन् । उनी ‘कोलम्बियाज सेन्टर फर सस्टेनेबल डेभलपमेन्ट’ र “युएन सस्टेनेबल डेभलपमेन्ट सोलुसन्स नेट्वर्क” का निर्देशक पनि हुन् ।
उनका द एण्ड अफ पभर्टी, कमन वेल्थ, द एज अफ सस्टेनेबल डेभलपमेन्ट, अनि हालसालैको बिल्डिङ द न्यू आमेरिकन इकनमी जस्ता पुस्तक प्रकाशित छन् । रासस/प्रोजेक्ट सिन्डिकेट ।
