पथरी मोरङ, १ साउन । चियाको व्यावसायिकखेती भन्नेबित्तिकै आमनेपालीले झापा र इलाम जिल्लालाई सम्झने गर्छन् ।
तर, सुगम जिल्ला मोरङको दुर्गम गाउँ सिंहदेवीमा २०५५ सालदेखि स्थानीयवासी नारायण राईले सुरु गर्नुभएको चिया खेती हाल आएर पूर्ण व्यावसायिक भइसकेको छ ।
विकासको कुनै पूर्वाधार नभएका बेला १८ वर्षअघि राईले ५० रोपनीमा सुरु गर्नुभएको चियाखेती हाल ३०० रोपनीमा विस्तार गर्नु भएको छ ।
गाउँमा व्यावसायिक कामको कुनै सम्भावना नभएका बेला चियाखेतीमा लाखौँ रुपैयाँ खर्चिनुभएका राई बल्ल लगानीबाट चित्त बुझ्न थालेको बताउनुहुन्छ ।
वैदेशिक रोजगारमा ओमन पुगेर ११ वर्ष कमाएको सबै आर्जन उहाँले चियाखेतीमा लगाउनुभएको छ । नारायणले छ लाख बिरुवाको चिया नर्सरी राख्नुभएको छ । चिया विकास बोर्डले रु दुई लाख अनुदान सहयोग गरेपछि उहाँ झनै क्रियाशील भएर चियाखेतीमा लाग्नुभएको हो । उहाँ भन्नुहुन्छ – “चार रोपनीमा चियाको नर्सरीमात्र छ ।” अबको एक वर्षपछि दुई हजार रोपनीमा चिया विस्तार गर्ने महत्वकांक्षी योजना बनाउनुभएका राई चियाको बिरुवाको माग रामेछाप, सिन्धुली र नुवाकोटबाट पनि आएको बताउनुहुन्छ । गाउँमा पनि नारायण र उहाँकी पत्नी बिना खजुम राईको कामलाई पछ्याउने धेरै भइसकेका छन् । उहाँ भन्नुहुन्छ – “सुरुका दिनमा चिया रोप्दा हाँसी उडाउनेहरु पनि अहिले चियाको विस्तारमा लागेका छन् ।”
अठार वर्षअघि उराठलाग्दा अनिकाले डाँडामा चिया रोप्दा कहिल्यै खुशी र सन्तुष्टि हुन नसकेको बताउँदै बिनाले भन्नुभयो –द्वन्द्वको समयमा सबैलाई मिलाएर काम गर्न झनै कठिन भयो । तर, पनि उहाँहरू थाक्नुभएन । उत्तरी मोरङको पहाडी गाउँ, न बाटो थियो न सञ्चार र सुरक्षा । तर पनि राई दम्पतीले चियाबाट प्राप्त सबै कमाइ त्यही डाँडामा खन्याउनुभयो । अहिले चियाखेती हेर्न आउनेको घुइँचो लाग्न थालेको छ ।
उहाँ भन्नुहुन्छ – “पैसा त कमाउन सकेको छैन, तर सम्मान र इज्जतबाट नै सन्तुष्ट छु ।” उहाँको मातृभूमि टी स्टेट कम्पनीमा हाल रु तीन करोड ५७ लाख लगानी भइसकेको छ । वार्षिक चार हजार किलो ग्रिन टी उत्पादन गरिरहेको कम्पनीले आफ्नै प्रशोधन मेसिनबाट प्रशोधित ग्रिन टी ९हरियो चिया०को उत्पादन गरिरहेको छ । हरियो चियाको माग उच्च भए पनि मागअनुसार उत्पादन गर्न नसकेको सञ्चालिका बिना खजुमले बताउनुभयो ।
चिया बगानमा हाल गाउँकै ३२ जनाले रोजगार पाएका छन् । चियाखेतीमा लगातार लाग्नुभएका राईलाई २०७१ मा सरकारले राष्ट्रपति सम्मानबाट पुरस्कृत ग¥यो । पुरस्कृत भएपछि चियाखेतीप्रति उहाँको झनै लगानी र उत्साह बढेको छ ।
बिना भन्नुहुन्छ – “धेरै जिम्मेवारी थपिएको छ । उहाँ त आजभोलि सामाजिक काम र चियाखेती विस्तारमै व्यस्त हुन थाल्नुभएको छ ।”
नारायण राईको दम्पतीले चियाबाट चमत्कार देखाएपछि स्थानीयवासी बुद्धमान राई, डकलसिंह राईलगायत थुपै्र किसानले आफ्नो पाखोबारीमा पैसा फलाउन थाल्नुभएको छ । डकल सिंहले भन्नुभयो – “भर्खरै सुरु गरेको छु । राम्रो भइरहेको छ ।”
उत्तरी मोरङका साविक आठवटा पहाडी गाविसमध्ये सबैभन्दा दुर्गम गाउँ विकास समिति हो, सिंहदेवी । विसं २०६८को जनगणनाअनुसार जम्मा दुई हजार ४७८ जनसंख्या रहेको सिंहदेवीमा ५६६ घरधुरी रहेका छन् । तर मोरङका अन्य पहाडी गाविसको तुलनामा निकै समृद्ध मानिएको सिंहदेवी गाविसबाट बसाइँ सर्ने क्रम रोकिएको छ ।
स्थानीयवासी मनोज अधिकारी भन्नुहुन्छ – “सिंहदेवीमा जेफाल पर्यटन विकास संस्थाको गठनसँगै घरवास ‘होमस्टे’ सुरु भयो । होमस्टे, नगदेबालीको खेतीमा आकर्षण र सडक जोडिएपछि हाल आएर तराईका मानिस यहाँ जग्गा किन्न थालेका छन् ।” उहाँले सँगै जोडिएको लेटाङभोगटेनी नगरपालिकाका केही वडामा अझै विद्युतीकरण हुन नसकिरहेका बेला सिंहदेवीमा विद्युत्भार कटौती नहुने गरेको बताउनुभयो । रासस
