हृदयराज उपाध्याय :
नेपाल विधार्थी संघको ११ औं महाधिवेशनमा एउटा व्यक्ति अत्यन्तै कडा संघर्षरत भएर पनि अध्यक्षको पदमा चुनाव लडेनन् । उनी एक व्यक्ति मात्रै चुनाव नलड्दा मेरा लागि पुरै महाधिवेशनको उदेश्य, उपादेहता र औचित्य माथि नै प्रश्न चिह्न खडा भयो ।
मेरा लागि को थियोे त्यस्तो शक्ति जसले एउटा व्यक्तिलाई त्यत्रो वल्खुको करिब १० हजार हुल भन्दा शक्तिशाली सावित गरयो रु सायद यो प्रश्नको जवाफ तिनै व्यक्तिलाई अहिलेसम्म थाहा नहोला । यद्यपि यो प्रश्नको उत्तर थाहा हुदो हो त उनी अहिलेसम्म नेविसंघको शिखरमा पुगिसकेका हुन्थे । समयको पहिचान गर्न सक्ने क्षमताले नै राजनीतिकर्मीलाई नेता बनाउने गर्दछ भनेर मलाई यो कुरा मेरो बाबाले पहिले नै भन्नु भएको थियोे । अझै पनि मैले यो कुरालाई बारम्बार सम्झि रहन्छु । आजको दीनमा धेरै मानिसहरुलाई समयले नेता बनाई दिएको छ । कांग्रेसका केही नेताहरुलाई तलपार्दै अरु कोही माथि पुगेका छन् ।
अन्य पार्टीको हालत पनि उस्तै छ । एमालेमा झन विभिन्न पार्टीबाट भरखरै घाटि जोड्न पुगेकाहरुले सांसद बन्ने अवसर पाएका छन् । यस पनि त्यहि कुरालाई पुष्टि गर्दछ । राजनीतिमा समय अत्यन्तै महत्वपूर्ण हुन्छ । राजनीतिमा अवसर र चुनौति दुवै हुन्छ । अवसर र चुनौतिको बीचभागबाट मुलुक र स्वयम व्यक्तिको उज्वल भविष्यको अपेक्षा गरिन्छ । यहि सन्देश थियो बुबाले मलाई भन्नु भएको शब्दावालीको ।
नेतृत्व कला सिक्दै गरेका भएता पनि निलकण्ठ रिजाल राजनीतिक कर्मीमा अरुभन्दा निकै नै अब्बल दर्जाका हुन । चितवनको विधार्थी संगठन देखि सामान्य सदस्य हुदै एक पटक नेपाल विधार्थी संघको महत्वपूर्ण पद सह–महामन्त्री पदमा पुगेर रिजालले आफ्नै बलबुतामा तय गरेका हुन अब्बल दर्जा । उनीसँग अरुको जस्तो कुनै पारिवारिक थरको डोलि थियौ न त पार्टीका शक्तिशालीहरुको आशिर्वादको डोको थियौ ।
राजनीतिको ठाडो उकालो कहिले लम्किदै त कहिले थचक्क बस्दै दाजुले आफै चढे डोको र डोलि कहिल्यै खोजेनन् । त्यसैले उनी केही हदसम्म असफल पनि भए होलान । तर पुनःअहिले उनी अर्को डाँडाको फेदमा उभिएका छन के उनी चुचुरोमा पुग्न सक्लान् रु
कलिलो उमेरमा राजनीतिमा लागेका रिजाल विपिको समाजवाद र मदन भण्डारीको जनताको बहुदलीय जनवादबीच निकै तथ्य परक ढंगबाट बहस गर्न सक्छन् । तर उनले कम्युनिस्ट विचारधारालाई नेपाली काँग्रेसका अरु नेताहरू भन्दा फरक ढंगबाट व्याख्या गर्ने गरेको मैले पाउछु ।
चितवनको एउटा क्याम्पसबाट २०५३ सालमा नेविसंघ स्ववियु सदस्य हुदै सक्रिय राजनीतिमा उदाएका रिजाल समाजवादका सैद्धान्तिक आधारहरुसँग अरु नेविसंघ नेताहरु भन्दा पुर्ण परिचित छन । तर जेलको पीडा खासै भोग्नु नपरेकाले हरेक व्यक्ति भित्र दैवी र दानवी शक्तिहरुको द्वन्द उनले देखेका छैनन् जस्तो लाग्छ । आफ्नै साथी र सहयोगीहरुबाट हुनसक्ने धोका र अपरिचितहरुले गर्न सक्ने सहयोग सम्भावनाको प्रत्यक्ष अनुभव पनि उनलाई नभएको होईन ।
नेविसंघको ११ औँ महाधिवेशन भन्दा यताको अनुभवले बुझ्न त्यति कठिन छैन । त्यसकारण होला नेविसंघका साथीहरूले भन्ने गरेका निलकण्ठ रिजाल नै असल बाँकि सबै खराब । यो एक प्रकारको दम्भ जस्तै छ । नैतिकता श्रेष्ठताको यस्तो दम्भ पदको अहङ्कार भन्दा कम खतरनाक हुँदैन त्यो कुरा पनि उनले बुझेका होलान् ।
विधार्थिहरुले औल्याउने रिजालको अर्को ठुलो कमजोरि हो उनको विधि र बिधान प्रतिको कठोरता । विधि एउटा कुरा हो तर सबै कुरा विधि र बिधानहरुमा चल्ने भए नेविसंघ आजभन्दा पाँच बर्ष अगाडि नै स्थिर भइसक्थयो ।
उनको गतिशीलतालाई अवसरवादीता भन्नू जडताको परिचयाक हो । उनको यही बानीले गर्दा होला अध्ययनशिलता, मानियता पनि समसामयिक राजनीतिको सहि बाटोमा उनी पटक–पटक चुक्ने गरेका छन । म जस्तो युवाले नरुचाउने रिजालको अर्को पक्ष हो उनको साह्रै सिमित घेरा ।
हुनसक्छ रिजालको सिद्धान्तमा थोरै नेविसंघ कार्यकर्ता मात्रै सहि देखिँदा हुन तर जो म त्यस्तो कुरालाई स्वीकार गर्न सक्दिन । थाहा छ कि कमलको जीवनधारा त्यही हिलो भित्रबाट बगिरहेको हुन्छ । संगतले बिग्रिने भए हिलोमा कसरी कमलको जन्म हुन्थयो । काँडाको बीचमा रातो गुलाव कसरी जमिन्थ्यो । रिजालको सबै भन्दा ठुलो नैतिक सम्पत्ति उनको संयमित र शालिन स्वभाव हो ।
उनको राजनीतिक अस्त्र चाहिँ आँटिलो स्वभाव हो । तर उनी गुन्डागर्दीमा म जस्तै डरपोक छन । वास्तवमा पछिलो परिवेशमा राजनीतिको ठुलो अश्र गुन्डागर्दी पनि रहेको छ । तर यति हो विधि बिधान र सिद्धान्तमा अडिग भएर जुनसुकै अपमान खप्न सक्ने व्यक्तिको आकंलन इतिहासले मात्रै गर्न सक्दछ न कि वर्तमानले ।
–लेखक उपाध्याय नेपाल विद्यार्थी संघ निकट यूवा नेता हुन ।
