काठमाडौं २७ चैत । एक सय १४ वर्ष पुरानो ऐतिहासिक महत्त्वको सिंहदरबार भत्काउन फेरि चलखेल सुरु भएको छ । भूकम्पले पश्चिमतिरको भागमा क्षति पुर्याएको सिंहदरबार भत्काउने या नभत्काउने दुवै पक्षमा ‘लबिइङ’ हुँदै आएको छ ।
पुनर्निर्माण प्राधिकरणले सिंहदरबार रेट्रोफिटिङ (प्रबलीकरण) का लागि गत १८ गते खुला गरेको टेन्डर फेरि स्थगन गरेको सूचना जारी गरेको छ। यसले भत्काउने पक्षमा फेरि चलखेल बढेको खुलेको हो। सिंहदरबारको बनोट र निर्माण विधिअनुसार भत्काउनु नपर्ने भन्दै पुरातत्त्वविदको सुझावमा प्राधिकरणले तीन महिनाअघि रेट्रोफिटिङ गर्ने निर्णय गरेको थियो। रेट्रोफिटिङपछि प्रयोग हुनै नसके पनि ऐतिहासिक महत्त्वको भएकाले जस्तो हालतमा छ, जोगाउनुपर्ने पुरातत्त्वविदको सुझाव छ।
करिब एक वर्षअघि पनि सिंहदरबार भत्काउने कि नभत्काउने विषयमा मतभेद भएको थियो। प्राधिकरणले रेट्रोफिटिङ गरेर प्रयोग गर्न सकिने भन्दै त्यसका लागि प्राधिकरणका सदस्य हरेराम पराजुली संयोजकत्वमा पुरातत्त्वविद्हरूसमेत सम्मिलित कार्यदल बनाएको थियो। प्राधिकरण स्रोतका अनुसार रेट्रोफिटिङका लागि केही प्रस्तावसमेत परिसकेको थियो।
अर्को सूचना नआएसम्म उक्त प्रस्ताव स्थगन भएको सूचना दुई दिनअघि प्राधिकरणले जारी गरेको थियो। ‘यो सूचनाअनुसार अब पुन: भत्काउने चलखेल भएको बुझ्न सकिन्छ,’ प्राधिकरणकै एक अधिकारीले भने। भत्काउने र पुन: अर्को भवन बनाउने नाममा आर्थिक लाभ लिन माफियाहरू सक्रिय भएको रेट्रोफिटिङ कार्यान्वयन कार्यदलका सदस्य तथा पुरातत्त्वविद् रवीन्द्र पुरीले आशंका गरे। ‘एसियाकै राम्रो र ठूलो दरबार भनेर हामीले गर्व गर्ने यो भवन भत्काइनु मुलुकका लागि दुर्भाग्यपूर्ण छ,’ उनले भने, ‘भत्काउने र अर्को बनाउने नाममा हुने आर्थिक लाभका लागि माफियाहरूले चलखेल गरिरहेका छन्।’ सरकार सञ्चालनमा बस्नेहरूले उनीहरूकै लबिइङअनुसारको निर्णय गर्न खोज्दा दु:ख लागेको उनले सुनाए।
प्राधिकरणका प्रमुख कार्यकारी अधिकृत (सीईओ) युवराज भुसालले १४ महिनादेखि सिंहदरबारबारे अध्ययन भइरहेको बताए। ‘रेट्रोफिटिङ गरेर प्रयोग गर्न नसकिए भत्काए हुन्छ भनेर प्रधानमन्त्रीज्यूले बैठकमा कुरा उठाउनुभएको थियो,’ भुसालले भने, ‘यसै विषयमा थप अध्ययन गर्न कुनै सूचना जारी भएको हुन सक्छ। सम्बन्धित समितिले यसबारे काम गरिरहेको छ।’
सिंहदरबार वि.सं. १९६० मा राणा प्रधानमन्त्री चन्द्रशमशेरले निर्माण गरेका हुन्। यसलाई एसियाकै सबैभन्दा ठूलो र राम्रो भवन मानिन्छ। २००७ सालमा राणा शासन अन्त्यपछि सिंहदरबारमा प्रधानमन्त्री कार्यालयसहित सरकारका प्रशासनिक भवन सञ्चालनमा ल्याइएको थियो। सिंहदरबारमा २०३० सालमा ठूलो आगलागी भएको थियो। तत्कालीन अवस्थामा धेरै मन्त्रालय अन्यत्र सारिए। २०७२ वैशाख १२ गतेको भूकम्पले पश्चिमपट्टिको भागमा क्षति पुर्याएपछि उक्त भवनमा रहेको प्रधानमन्त्री तथा मन्त्रिपरिषदको कार्यालय मुख्य महाशाखाहरू सारिएका छन्। भूकम्पपछि पश्चिमतर्फको भागभन्दा बाहेकमा अहिले पनि सरकारी कार्यालय सञ्चालनमा छन्। कान्तिपुरबाट
