– मानदत्त रावल
पातारासी गाउँपालिका–४ का वडाध्यक्ष कालीबहादुर रावतमाथि लुमगाउँका बासिन्दाले बुधबार कुटपिट गरेका छन् । बागजाले सामुदायिक वनको अवैध जडीबुटी चोरी निकासीमा वडाध्यक्षको संलग्नता रहेको भन्दै लुमगाउँका स्थानीयले कुटपिट गरेका हुन् । लुमगाउँका स्थानीयवासीले वडाध्यक्ष रावतमाथि हातपात गर्नु साथै अभद्र व्यवहार गरी कठालो समातेर कमिज च्यातेको आरोप छ ।
कालीबहादुर रावललगायतका स्थानीयवासीको अगुवाइमा वडाध्यक्षमाथि लुमगाउँका स्थानीयले हातपात गरेको आरोप लगाइएको छ । स्थानीयवासीले वडाध्यक्ष रावतविरुद्ध नाराबाजी गर्दै पदबाट राजीनामा दिन मागसमेत गरेका छन् । सामुदायिक वनमा पाइने सेतोचिनी खिरौँला चोरी निकासीमा वडाध्यक्षको प्रत्यक्ष सहभागिता रहेको लुमगाउँका स्थानीयवासीको आरोप छ । जनप्रतिनिधि नै अवैध कारोवारमा संलग्न भएको आरोपमा गाउँ नै वडाध्यक्षको विरुद्धमा छ ।
कुटपिट घटनाका आरोपित कालीबहादुर रावलले वडाध्यक्ष रावत जडीबुटी चोरी निकासीमा संलग्न रहेको जिकिर गर्नुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “यस विषयमा वडाध्यक्षसँग भनाभन भएको हो तर हातपात र कुटपिट भएको छैन ।” गाउँमा विवाद भएको समयमा प्रहरी नआउने र वडाध्यक्षले बोलाएको अवस्थामा आएपछि प्रहरीलाई गाउँबाट लखेट्नुपर्ने स्थिति सिर्जना भएको उहाँले बताउनुभयो ।
गाउँबाट वडाध्यक्ष रावत विस्थापित
वडाध्यक्ष कालीबहादुर रावतले अवैध जडीबुटी चोरी निकासीमा आफ्नो संलग्नता नरहेको बताउनुभयो । उहाँका अनुसार स्थानीय सरकारको समन्वय र सहकार्यमा सामुदायिक वनको जडीबुटी चोरी निकासी रोक्न खोज्दा कालीबहादुर रावललगायतको टोलीले हातपात गरी कुटपिट गरेका हुन् । हातपात गरी दुव्र्यवहार गर्दा गाउँमा बस्ने वातावरण सहज नभएका कारण सुरक्षाका लागि जिल्ला सदरमुकाम खलङ्गा बजारमा बस्दै आएको उहाँले बताउनुभयो ।
बागजाले सामुदायिक वनमा पाइने जडीबुटीको अवैध चोरी निकासी भएको सूचना स्थानीयवासीबाट आएकाले दुईपटक प्रहरी लिएर वनमा गएको उहाँको भनाइ छ । वडाध्यक्ष रावतले स्थानीयवासीले लगाएको आरोप न्यायिक निकायले दोषी ठह¥याए कानूनबमोजिम कारवाही भोग्न र वडाध्यक्षको पदबाट राजीनामा दिन तयार रहेको बताउनुभयो । ज्यान असुरक्षामा रहेको बताउँदै वडाध्यक्ष रावतले गाउँ नै आफूमाथि खनिएकाले घर छोडेर विस्तापित हुनुपरेको बताउनुभयो ।
सुरक्षाका लागि डिल्लीचौर प्रहरी चौकीबाट गएका प्रहरीमाथि लुमगाउँका स्थानीयवासीले ढुङ्गामुढा गरेका छन् । वडाध्यक्षमाथि हातपात भएको विषयमा बुझ्न गएका प्रहरीमाथि स्थानीयवासीले ढुङ्गामुढा गरेका हुन् । डिल्लीचौर प्रहरी चौकीका इन्चार्ज प्रेमबहादुर थापाले लुमगाउँका स्थानीयवासीले आफूहरुमाथि ढुङ्गामुढा गरेको बताउनुभयो । सुरक्षाका लागि गएको प्रहरी टोलीमाथि ढुङ्गामुढाका साथै हातपातसमेतको प्रयास भएको इन्चार्ज थापाले बताउनुभयो । वडाध्यक्षमाथिको हातपात घटनाका विषयमा मौखिकरूपमा जानकारी भएको प्रहरी निरीक्षक नवीन वलीले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “जाहेरी आएपछि सोहीअनुसार कानूनी प्रक्रियाअनुसार काम हुने उहाँको भनाइ छ ।
जुम्लाका सामुदायिक वनमा कुशासन
जुम्लाका एक नगरपालिका सात गाउँपालिकामा २०० सामुदायिक वन छन् । सामुदायिक वन उपभोक्ता समितिले सुशासनभन्दा कुशासनलाई बढी प्रश्रय दिएका कारण बेला–बेलामा यस्ता प्रकारका घटना हुने गरेको सामुदायिक वन उपभोक्ता महासङ्घ जुम्लाका अध्यक्ष गोकर्ण चौलागार्इंले बताउनुभयो । उहाँले भन्नुभयो, “अहिले जुम्लाका ६० प्रतिशत सामुदायिक वन उपभोक्ता समितिमा पारदर्शिता छैन ।”
सामुदायिक वनमा करोडौँको कारोवार हुने गर्दछ तर केही सामुदायिक वनले राम्रो काम गरे पनि धेरै सामुदायिक वनमा पारदर्शिता देखिँदैन । सामुदायिक वन उपभोक्ता समितिले नियमित बैठक, सार्वजनिक सुनुवाइ, आन्तरिक तथा बाह्य लेखा परीक्षण कुनै पनि गरेको पाइँदैन । वार्षिक आम्दानीको ३५ प्रतिशत विपन्न घरपरिवारका लागि आयआर्जन, २५ प्रतिशत वन विकास र ४० प्रतिशत सामाजिक विकासका लागि खर्च गर्नुपर्ने सामुदयिक वनको विधानमा उल्लेख भए पनि व्यवहारमा देखिने गरेको छैन ।
सामुदायिक वन उपभोक्ता महासङ्घ जुम्लाका अध्यक्ष चौलागार्इंले भन्नुभयो, “पातारासी गाउँपालिकामा २६ सामुदायिक वन छन् । तिनै सामुदायिक वनका जडीबुटी र काठबाट वार्षिक रु एक करोड बढी आम्दानी हुने गर्दछ । तर आम्दानी रकम कहाँ कति खर्च र कति बचत छ भन्ने कुनै हिसाब हुने गरेको छैन ।” सामुदायिक वनमा वातावरण प्रभाव मूल्याङ्कन गरी जडीबुटी उत्खनन गर्ने कानूनी प्रवधान भए पनि जथाभावी जडीबुटीको बीउ नै मासिने गरी उत्खनन हुने गरेको छ । यस विषयमा नियमनकारी निकाय पनि मौन रहेको उहाँको भनाइ छ । अब यसलाई व्यवस्थित गर्नका लागि स्थानीय सरकार नै बढी चनाखो हुनुपर्ने देखिन्छ ।
