शिवका १०८ नाम र तिनका अर्थ

सद्‌गुरु : योग परम्परामा शिवलाई एक गुरुको रूपमा पुजिन्छ, भगवान्का रूपमा होइन । हामी जसलाई शिव भनिरहेका छौँ, उनका विभिन्न आयामहरू छन् । तपाईं जो कसैलाई जे-जति गुणहरूले सम्बोधन गर्न सक्नुहुन्छ, ती सबै गुणहरूले शिवलाई सम्बोधन गरिन्छ । जब हामी शिव भन्छौँ, उनी यस्ता थिए वा त्यस्ता थिए भनिरहेका होइनौँ ।

साधारणतया, नैतिकतामा आधारित परम्पराहरूले सदैव दिव्यतालाई राम्रो भनेर बुझ्छन् । तर यदि तपाईंले शिवलाई हेर्नुभयो भने तपाईं कहिल्यै पनि राम्रो वा नराम्रो भनेर तय गर्न सक्नुहुन्न । अस्त्तित्वमा भएको प्रत्येक चीज शिवको अंश हो । परम्परा अनुसार उनलाई यस रूपमा वर्णन गरिएको छ ।

शिवका असङ्ख्य रूपहरू छन् तर मौलिक रूपमा हामी यिनलाई सात श्रेणीहरूमा वर्गीकरण गर्न सक्छौँ । टाढाको देवता जसलाई हामी ईश्वर भन्छौँ; उदार व्यक्तिगत देवता, जसलाई हामी शम्भो भन्छौँ; सोझो तपस्वी जसलाई भो वा भोला रूप भएको सम्बलेश्वर वा भोले भनिन्छ; वेदहरूको ज्ञानी आचार्य जसलाई दक्षिणमूर्ति भनिन्छ; सबै कलाहरूको मूल, जसलाई नटेश वा नटराज भनिन्छ; दुष्टहरूलाई संहार गर्ने उग्र रूपी कालभैरव वा महाकाल; प्रेमीहरूमा सबैभन्दा प्रेमी सोमसुन्दर; जो चन्द्रमा भन्दा बढी सुन्दर छन् । यी सात मूल रूपहरू हुन्, जसबाट लाखौँ रूपहरू पाउन सकिन्छ ।

योग परम्परामा शिवका १००८ नामहरू छन्, जुन सातवटा रूपहरूबाट आएका हुन् । ती १००८ नामहरूमध्ये यी १०८ नामहरू प्रचलित छन् :

आशुतोष- जसले तत्काल सबै इच्छाहरू पूरा गरिदिन्छन्

आदिगुरु- प्रथम गुरु

आदिनाथ- प्रथम देव

आदियोगी- प्रथम योगी

अज- जसको जन्म भएको होइन

अक्षयगुण- जसमा अनन्त गुणहरू छन्

अनघ- दोषरहित

अनन्तदृष्टि- जसको दुरदृष्टिको कुनै अन्त्य छैन

औगढ- जो हर समय मस्तीमा हुन्छन्

अव्ययप्रभु- जसको नाश हुँदैन

भैरव- डरलाई नष्ट गर्ने खालको

भालनेत्र- जसको निधारमा आँखा छ

भोलेनाथ- जो अत्यन्तै सरल छन्

भूतेश्वर- जसले तत्त्वहरूमाथि पूरै महारथ पाएका छन्

भूदेव- पृथ्वीको स्वामी

भूतपाल- देहविहीन जीवहरूका रक्षक

चन्द्रपाल- चन्द्रमाको स्वामी

चन्द्रप्रकाश- जसको शिरमा चन्द्रमा विराजमान् छ

दयालु- दया वा करूणा भएको

देवाधिदेव- देवताहरूका देव

धनदीप- धन सम्पत्तिको देवता

ध्यानदीप- ध्यानको प्रकाश

द्युतिधारा- प्रतिभाको देवता

दिगम्बर- जसले आकाशलाई वस्त्र जसरी धारण गर्छन्

दुर्जनीय- जसलाई जान्न कठीन छ

दुर्जय- जो कहिल्यै कसैसँग हार्दैनन्

गङ्गाधर- जसले गङ्गा नदीलाई धारण गरे

गिरिजापति- गिरिजा (पर्वत पुत्री) को पति

गुणाग्राही- जसले गुणहरूलाई स्वीकार गर्छन्

गुरुदेव- महान् गुरु

हर- जो पापहरू हरण गर्छन्

जगदीश- ब्रम्हाण्डको स्वामी

जराधीशमान- जो वेदनाहरूबाट मुक्ति दिन्छन्

जतिन- जटाधारी

कैलाश- जो शान्ति प्रदान गर्छन्

कैलाशधिपति- कैलाश पर्वतको राजा

कैलाशनाथ- कैलाश पर्वतको स्वामी

कमलाक्षण- कमल जस्तो आँखा भएका देवता

कान्त- सदैव प्रकाशमान्

कपाली- जसले खोपडीहरूको माला लगाउँछन्

कोचादाइयाँ- लामो जटावाला देवता

कुण्डलिन- जो कानमा कुन्डल लगाउँछन्

ललाटक्ष- जसको निधारमा चक्षु छ

लिङ्गध्यक्ष- लिङ्गहरूको देवता

लोकाङ्कार- तीनवटै लोकहरूका रचनाकार

लोकपाल- जो सारा विश्वको हेरचाह गर्छन्

महाबुद्धि- सर्वाधिक बुद्धि भएका

महादेव- देवताहरूमा सबभन्दा महान्

महाकाल- समयको स्वामी

महामाया- मायाको स्वामी

महामृत्युञ्जय- जसले मृत्युमाथि महान् विजय प्राप्त गरे

महानिधि- सारा सम्पत्तिहरूका स्वामी

महाशक्तिमाया- जसका उर्जाहरू असीमित छन्

महायोगी- महानतम योगी

महेश- सर्वोच्च ईश्वर

महेश्वर- देवताहरूका स्वामी

नागभुषण- जसको आभूषण सर्प हो

नटराज- नृत्य कलाको राजा

नीलकण्ठ- जसको कण्ठ नीलो छ

नित्यसुन्दर- सदैव सुन्दर

नृत्यप्रिय- नृत्य प्रेमी- ओम् कार- जो ॐ को रूप हुन्

पालनहार- जो सबको रक्षा गर्छन्

पञ्चटसरण- अत्यन्त शक्तिशाली

परमेश्वर- सबै देवहरूमा प्रथम

परमज्योति- सर्वोत्तम तेज भएका

पशुपति- सम्पूर्ण जीवहरूका स्वामी

पिनाकिन- जसको हातमा धनुष छ

प्रणव- मूल ध्वनि ॐ को जनक

प्रियभक्त- भक्तहरूका प्रिय देव

प्रियदर्शन- जसको दर्शन अत्यन्त प्रिय हुन्छ

पुष्कर- जो पोषण दिन्छन्

पुष्पलोचन- फूलजस्तो आँखा भएका

रविलोचन- सूर्यजस्तो आँखा भएका

रुद्र- जो गर्जिन्छन्

सदाशिव- जो सबैभन्दा पर गइसकेका छन्

सनातन- अनादि, अनन्त ईश्वर

सर्वाचार्य- सर्वोच्च शिक्षक

सर्वशिव- सदैव रहने खालको स्वामी

सर्वत्पन- जसद्वारा सबैथोक आएको हो

सर्वयोनी- सबैथोकको स्रोत

सर्वेश्वर- सबैका स्वामी

शम्भो- जो सबैभन्दा शुभ छन्

शङ्कर- सबै देवताहरूका स्वामी

शान्त- जो सधैँ परम शान्तिमा हुन्छन्

शुलिन- आनन्द दाता

श्रेष्ठ- चन्द्रमाको स्वामी

श्रीकान्त- सदैव शुद्ध

श्रूति प्रकाश- जोसँग त्रिशुल छ

स्कन्दगुरु- जसले वेदहरूलाई प्रकाशित गरे

सोमेश्वर- जसको शरीर शुद्ध छ

सुकद- जो आनन्द दिन्छन्

स्वयम्भू- स्वतः उत्पन्न

तेजस्वनि- जो प्रकाश फैलाउँछन्

त्रिलोचन- तीनवटा लोचन (आँखा) भएका देवता

त्रिलोकपति- तीनवटै लोकहरूका स्वामी

त्रिपुरारी- जसले त्रिपुर (असुराहरूद्वारा निर्मित तीन ग्रह) लाई नष्ट गरे

त्रिशूलिन- जसको हातमा त्रिशूल छ

उमापति- उमा (पार्वती) की पति

वाचस्पति- वाणीको स्वामी

वज्रहस्त- जसको हातमा वज्र छ

वरद- जसले वर दिन्छन्

वेदकर्ता- वेदहरूका जनक

वीरभद्र- पाताल लोकहरूका स्वामी

विशालाक्ष- ठूला आँखा भएका स्वामी

विश्वेश्वर- ब्रम्हाण्डको स्वामी

विश्वनाथ- विश्वको स्वामी

वृषवाहन- जसको वाहन साँढे हो