एजेन्सी, ३ भदौ । भगवान कृष्णको जन्मदेखि मृत्युसम्मको जीवनको लगभग हरेक घटनामा एउटा सूत्र छ। युद्धको मैदानमा दिइने गीताको उपदेशलाई संसारको सर्वश्रेष्ठ ज्ञान मानिन्छ।
भगवान कृष्णको नाम जति कथा छन्। यदि कसैले जीवन पद्धतिलाई परिभाषित गरेको छ भने त्यो कृष्ण हो। उहाँले कर्मद्वारा ईश्वरसम्म पुग्ने मार्ग बताउनुभएको छ। संसारबाट अलग कुरालाई सिधै अस्वीकार गर्नुहोस्। कर्मको विकल्प छैन, यो प्रमाणित भइसकेको छ। कृष्ण भन्नुहुन्छ, म हरेक परिस्थितिमा आउँछु, पाप र अत्याचारको अन्धकार हुँदा पनि, प्रेम र भक्तिको ज्योति हुँदा पनि। दुबै परिस्थितिमा म आउने पक्का छु।
त्यस्तै, कृष्णको सम्पूर्ण जीवन एक व्यवस्थापन पुस्तक हो, जुन सयौं र हजारौं पटक सुनिएको छ। कुरुक्षेत्रमा दुई सेनाबीचको ठूलो तनावको समयमा कृष्णले अर्जुनलाई दिएको ज्ञान संसारको सर्वश्रेष्ठ ज्ञान हो। गीताको जन्म दुई सेनाबीचको युद्धभूमिमा भएको थियो । जीवनमा सबैभन्दा राम्रो चीजहरू ठूलो तनाव र दबाबमा हुन्छन्। यदि तपाईले मनलाई शान्त र दिमागलाई स्थिर राख्ने प्रयास गर्नुभयो भने, सबैभन्दा खराब परिस्थितिमा पनि तपाईले आफ्नो लागि धेरै राम्रो चीज पाउनुहुनेछ। कृष्णले यही सिकाउनुहुन्छ। गीता पढ्नु अघि यो कुरा बुझियो भने गीता पठन सफल हुन्छ।
कृष्णको जीवन यस्ता कुराहरूले भरिएको छ, दृष्टिकोणको आवश्यकता छ। उहाँको जीवन तपाईंको लागि पौराणिक कथाको एक टुक्रा मात्र हुन सक्छ, र तपाईंको सम्पूर्ण जीवन परिवर्तन गर्ने ज्ञान। उनीहरुको जीवनबाट के लिन चाहन्छौं, हाम्रो आवश्यकता हो । कृष्ण कथामा पढ्ने वा सुनिने पात्र मात्र होइन, चरित्र र व्यवहारमा पनि देवता हुन् । जीवन कसरी राम्रो बनाउने कृष्णबाट सिक्नुहोस्। दशवटा कुरा यस्ता छन्, जसलाई व्यवहारमा उतार्ने हो भने सफलता निश्चित हुन्छ ।
१.सुरु देखि अन्त्य सम्म, जीवन संघर्ष हो
जेलमा जन्मिए कृष्ण । उनको जन्म हुनेबित्तिकै राती यमुना तरेर गोकुल लगियो । तेस्रो दिन मार्न पुतना आए । यहाँबाट सुरु भएको सङ्घर्ष शरीर छोड्नुअघि द्वारका डुब्नुसम्म चलेको थियो। कृष्णको जीवनले भन्छ, तिमी जो सुकै भए पनि संसारमा आएका छौ भने सधैँ संघर्ष हुनेछ। भगवान पनि मानव जीवनमा आएर सांसारिक चुनौतिहरूबाट उम्कन सक्दैनन्। कृष्णले कुनै कुरामा गुनासो गरेनन् । बाँचे र हरेक परिस्थितिलाई जिते । कृष्ण भन्छन्, परिस्थितिबाट नभाग्नुहोस्, तिनीहरूको अगाडि दृढ भएर उभिनुहोस्। किनभने कर्म गर्नु मानव जीवनको पहिलो कर्तव्य हो। हामीले कर्मबाट मात्रै समस्याहरू हटाउन सक्छौं।
२. स्वस्थ शरीर विजय हो
कृष्णको बाल्यकाल मक्खन र चिनी खाएर बित्यो। हामी आज पनि रमाइलो गर्छौं। तर यो संकेत अर्कै छ। आहार राम्रो, शुद्ध, बलियो हुनुपर्छ। बाल्यकालमा शरीरलाई राम्रो आहार मिल्छ, तब मात्र मान्छे जवान भएर नायक बन्छ । शरीरलाई स्वस्थ राख्न बाल्यकालदेखि नै ध्यान दिनु आवश्यक हुन्छ । अभिभावकत्वको चरणबाट गुज्रिरहेका युवाहरूका लागि यो ठूलो सन्देश हो, आफ्ना छोराछोरीलाई यस्तो खाना दिनुहोस्, जसले उनीहरूलाई शक्ति मिलोस् । स्वादको लागि मात्र नखानुहोस्। तब मात्र उनीहरु हुर्केर आफू र समाजलाई सही दिशामा लैजान सक्नेछन् ।
३. अध्ययन किताबी हुनु हुँदैन, रचनात्मक हुनुपर्छ
कृष्णले मध्यप्रदेशको उज्जैनमा रहेको ऋषि सांदीपनीको आश्रममा बसेर आफ्नो शिक्षा पूरा गरे। ६४ दिनमा उनले ६४ कलाको ज्ञान हासिल गरेको बताइएको छ । वैदिक ज्ञान बाहेक उनले कला पनि सिके । हाम्रो व्यक्तित्वको रचनात्मक विकास गर्ने शिक्षा यस्तो हुनुपर्छ । संगीत, नृत्य, युद्ध लगायत ६४ कला कृष्णको व्यक्तित्वका अंग हुन् । बच्चाहरूमा खाली ज्ञान भर्नु हुँदैन। उनीहरुको सिर्जनशीलतालाई नयाँ आयाम मिलोस्, यस्तो शिक्षा प्रणाली हुनुपर्छ ।
४. जीवन सम्बन्धबाट मात्र हुन्छ, सम्बन्ध बिना केहि छैन
आफ्नो जीवनभरि, कृष्णले ती मानिसहरूकोसंग कहिल्यै छोडेनन् जसलाई उनले आफ्नो ठान्थे। महाभारतमा भनिएको छ कि उनले अर्जुनलाई युवावस्थामा भेटेका थिए, तर अर्जुनसँग उनको सम्बन्ध सधैं मनको थियो। सुदामा वा उद्धव । कृष्णले जसलाई आफ्नो मानेर जीवन भरिदिनुभयो । कृष्णले सम्बन्धका लागि धेरै युद्ध लडे। र धेरै लडाइहरु सम्बन्धहरु को माध्यम बाट जिते । उसको प्रत्यक्ष सन्देश भनेको सांसारिक मानिसको सबैभन्दा ठूलो सम्पत्ति सम्बन्ध हो। यदि कसैसँग सम्बन्धको हैसियत छैन भने त्यो मान्छे संसारको लागि आवश्यक छैन। त्यसैले आफ्नो सम्बन्धलाई मनले होइन मनले जिउनुहोस्।
५. महिलाको सम्मान समाजको लागि आवश्यक छ
राक्षस नरकासुरको आतंक थियो। उनले आफ्नो दरबारमा करिब १६,१०० महिलाहरूलाई कैद गरेका थिए। उसले महिलालाई बलात्कार गरेर रमाइलो गर्यो। कृष्णले उनको हत्या गरे । सबै महिला रिहा भए । तर सामाजिक विकृतिहरू अझै पनि थिए। ती महिलाहरूलाई ग्रहण गर्ने कोही थिएन। आफ्नै परिवारका सदस्यले उनलाई अपवित्र ठानेर त्यागे । त्यसैले कृष्ण अगाडि आए । सबै १६ हजार १ सय महिलाहरूलाई उनको पत्नीको दर्जा दिइएको थियो। उनीहरुलाई समाजमा सम्मानपूर्वक बाँच्ने ठाउँ दियो । कृष्णले नारीलाई सधैं शक्ति भन्नुहुन्थ्यो, सम्मान गर्न तयार हुनुहुन्थ्यो। पूरै महाभारत नारीको सम्मानका लागि लडिएको थियो । त्यसैले, यदि तपाईं कृष्णको भक्त हुनुहुन्छ भने, आफ्नो वरपरका महिलाहरूलाई पूर्ण सम्मान दिनुहोस्। यो कृष्णको कृपा प्राप्त गर्ने सबैभन्दा सजिलो उपाय हो।
६. तपाईंको मतभेदलाई अर्को पुस्ताको लागि बाधा नबनाउनुहोस्
जसको विरुद्धमा दुर्योधन कृष्णले पाण्डवहरूलाई जीवनभर साथ दिएका थिए भन्ने कुरा कमैलाई थाहा छ । उनको मृत्युको कारण पनि कृष्णको कूटनीति बनेको थियो, दुर्योधनको सम्बन्धमा उनी कृष्णको साथी पनि थिए। कृष्णका छोरा साम्बले दुर्योधनकी छोरी लक्ष्मणालाई अपहरण गरी विवाह गरे । किनकी लक्ष्मणा साम्बासँग बिहे गर्न चाहन्थिन् तर दुर्योधन उनको विरुद्ध थिए । साम्बलाई पनि कौरवहरूले बन्दी बनाएका थिए।
७. शान्तिको मार्ग विकासको मार्ग हो
महाभारत युद्ध हुनुअघि कृष्णले पाण्डव र कौरवहरूबीच शान्ति स्थापना गर्न मध्यस्थता गरेका थिए। यद्यपि दुवै पक्ष युद्ध लड्न उत्सुक थिए तर कृष्ण जहिले पनि युद्ध रोक्न चाहन्थे। झगडाले कहिल्यै समस्या समाधान गर्दैन। शान्तिको मार्ग अवलम्बन गरेर मात्र समाजको रचनात्मक विकास गर्न सकिन्छ । समाजको शान्तिबाट मनको शान्तिसम्म, कृष्णले विश्वलाई शान्ति नभएसम्म कुनै पनि समस्याको उन्मूलन गर्न सकिँदैन भन्ने कुरा बुझाउनुभयो। चाहे त्यो समाज होस् या हाम्रो मन । सुख शान्तिबाट मात्र पाउन सकिन्छ, साधनद्वारा होइन।
८. सधैं दीर्घकालीन परिणामहरू सोच्नुहोस्
महाभारतमा जुवा खेलेको घटनापछि पाण्डवहरू वनवासमा गएका थिए । कृष्णले अर्जुनलाई यो समय भविष्यको लागि तयारी गर्ने समय हो भनी बताए। महादेव शिव, देवराज इन्द्र र दुर्गाको तपस्या गर्न आग्रह गरे । कृष्णलाई थाहा थियो कि दुर्योधनलाई जतिसुकै बुझाए पनि उसले पाण्डवहरूलाई राज्य फिर्ता गर्दैन। त्यसपछि शक्ति र बल चाहिन्छ। पाण्डवहरूको विजयको बाटोमा कर्णको कुण्डल कवच आउनेछ भन्ने पनि उनलाई थाहा थियो। हरेक कुरामा उनको धेरै दूरगामी विचार थियो। हतार हतारमा कुनै निर्णय भएन । आउने पुस्ताको लागि सबै कुराको सोच। यही मानसिकताले समाज निर्माण गर्छ ।
९. हरेक परिस्थितिमा मनलाई शान्त र मनलाई स्थिर राख्ने
पाण्डवहरूको राजसूय यज्ञमा शिशुपालले कृष्णलाई गाली गरिरहे। उनी कृष्ण भन्दा सानो भाइ थिए तर हद तोडे । सम्पूर्ण सभा चकित भयो, कोही रिसाए तर कृष्ण शान्त, मुस्कुराउँदै थिए। जब उनी शान्ति दूतको रूपमा गए, दुर्योधनले उनको अपमान गरे। कृष्ण शान्त रहे । यदि हाम्रो मन स्थिर छ, मन शान्त छ भने मात्र हामी कुनै पनि सही निर्णय लिन सक्षम हुनेछौं। दुर्घटनाहरू सधैं जोशमा हुन्छन्, कृष्णले सिकाउनुहुन्छ। प्रतिकूल परिस्थितिमा पनि विचलित नहुने गुण कृष्णभन्दा राम्रो अरू कसैले जान्दैन।
१०. नेता बन्नुहोस्, क्रेडिटको लागि दौडबाट जोगिन
कृष्णले संसारका राजाहरूलाई जितेका थिए। जहाँ जरासंघ जस्ता भ्रष्ट राजाहरुको शासन थियो । तर कुनै पनि राजाको सिंहासन खोसेनन् । कृष्णको सम्पूर्ण जीवनमा यस्तो कहिल्यै भएको थिएन कि उनले राजालाई मारेर शासन आफैले लिएनन् । उनले जरासङ्घलाई मारेर राम्रा चरित्र भएका छोरालाई राजा बनाए । धर्म जान्ने सबै ठाउँमा यस्ता मानिसहरू बसेका थिए। कहिल्यै राजा बनेनन्, सधैं किंगमेकरको भूमिका खेले । महाभारत युद्धमा पनि उनले हतियार उठाएनन् । कूटनीतिका साथ पुरै युद्ध लडे, पाण्डवहरूलाई सल्लाह दिए तर जितको श्रेय भीम र अर्जुनलाई दिए।
