काठमाडौँ, २३ पुस । सौराहाको खोरसोरस्थित हात्ती प्रजनन केन्द्रमा गत पुुस ८ गते ३८ वर्षको पूजाकली नामक पोथी हात्ती म¥यो । २०३८ सालमा जन्मिएकी पूजाकली मर्नुको कारण निकुञ्जले अझै सार्वजनिक गर्न सकेको छैन । तत्काल पोस्टमार्टममा खटिनुभएका चिकित्सकहरूको आधार मान्ने हो भने पूजाकलीलाई क्षयरोग भएको थियो ।
“फोक्सो बिग्रिएको थियो । पीप भरिएको थियो । यो क्षयरोगको लक्षण हो”, निकुञ्जका पशु चिकित्सक डा. विजय श्रेष्ठले भने, “कहिलेकाहीँ निमोनियामा पनि यस्तो देखिन्छ । यसको निक्र्योलका लागि ल्याब टेस्ट गर्न पठाएका छौँ । ” मरेको हात्तीको पोस्टमार्टम गर्ने चिकित्सकमध्ये एक हुन, डा. श्रेष्ठ । त्यही हात्तीको पोस्टमार्टममा खटिनुभएका नेपाल प्रकृति संरक्षण कोष सौराहाका पशु चिकित्सक डा. अमिर सडौला पनि त्यो हात्ती मर्नुका कारण क्षयरोग नै भएको शङ्का गरेका छन् । “परीक्षण गरेर हेर्दा हामीलाई क्षयरोग नै हो भन्ने लागेको छ । प्रयोगशालाबाट यसको पुष्टि हुन जरुरी छ”, उनले भने । पछिल्लो एक वर्षमा चितवन निकुञ्जमा पाँचवटा हात्ती मरेका छन् । २०७५ पुस २५ यता शमशेरकली, उमाकली, भोलाप्रसाद, मोतीप्रसाद र पूजाकली मरेका हुन् । तर, अहिलेसम्म यी हात्ती के कारणले मरे भनेर निकुञ्जले सार्वजनिक गरेको छैन । यस्तै विगत डेढ वर्षमा निकुञ्जमा ४९ वटा गैँडा मरेका छन् । पछिल्लो आइतबार विद्युतीय धरापमा परेर मरेको आठ वर्षीय भाले गैँडाबाहेक अन्य सबै कालगतिले मरेका निकुञ्जले बताउँदै आएको छ । कालगतिमा पनि के कारणले मरे भन्ने जवाफ निकुञ्जसँग छैन । तर, सन् २०१५ मार्च १ मा निकुञ्जको पश्चिमी क्षेत्र अमलटारीमा मरेको १८ वर्षीय पोथी गैँडामा क्षयरोगको सङ्क्रमण भेटिएको चिकित्सक डा. सडौलाले बताए ।
सन् २०१५ मै निकुञ्जका ११ वटा हात्तीमा पनि क्षयरोग देखिएर औषधि खुवाइएको थियो । पछिल्लो पटक मर्ने हात्तीमा त्यो बेला क्षयरोगको औषधि खुवाइएको पनि थियो । यी घटनाक्रमले पछिल्लो पटक निकुञ्जमा चिन्ताजनक रूपमा बढेकोे गैँडा मर्नुका कारण कतै क्षयरोग नै हो कि भन्ने शङ्का विज्ञहरूमा छ । तर, प्रयोगशालाबाट प्रमाणित नभई यो यसै हो भन्नसक्ने अवस्था नभएको प्राविधिकहरू औल्याउँछन् । यसका लागि गहिरो अध्ययन जरुरी छ । “करिब पाँच वर्षअघि गैँडामा भेटिएको क्षयरोग ‘माइक्रो ब्याक्टोरियम ओरिक्स’ हो तर हात्तीमा भेटिएको क्षयरोग ‘माइक्रो ब्याक्टोरियम टयुबरक्लोसिस हो”, डा. सडौलाले भने, “त्यसयता मरेका गैँडामा परीक्षण गर्दा कुनैमा पनि क्षयरोगको जीवाणु देखिएको छैन । ”
गैँडामा भेटिएको ओरिक्स ब्याक्टोरिया पशुबाट पशुमा सर्ने रोग हो भने ट्युबरक्लोसिस मान्छेबाट मान्छे र पशुबाट पशुमा पनि सर्न सक्ने जीवाणु हो । “निकुञ्जमा क्षयरोगको जीवाणु नै छैन त भन्न सकिँदैन”, आशङ्का गर्दै डा. सडौलाले भने । लामो समयसम्म निकुञ्जमै पशु चिकित्सक भई एक वर्षअघि मात्रै सेवानिवृत्त डा. कमल गैरे नेपालमा वन्यजन्तुको उपचार गर्ने अस्पताल र रोग पहिचान गर्ने प्रयोगशाला नहँुदा समस्या परेको बताए ।
गोरखापत्र दैनिकबाट
