नेपाली समाजमा कुलदेवता मानिदै आएको छ । यसको साथसाथै पितृदेव पनि हुन्छन् । नेपाली मानिसहरु वर्षैदेखि कु्लदेवीको पुजा गर्दै आएका छन् । कुलदेवी र देवता पुज्नेको पछाडी एक गहिरो रहस्य छ । आउनुहोस् सबै कुलदेवी –देवता फरक के हो र पुज्न आवश्यक छ त त्यस्को बारेमा जानकारी लिन आवश्यक छ ।
जन्म, विवाह आदी मांगलिक कार्यमा कुलदेवी वा देवता भएको स्थानमा गएर उनकै स्तुति गरी पुजा गरिन्छ । उक्त दिन कुलका सदस्यहरु देवी र देवीको स्थानमा भेला हुन्छन् । जसले अन्य दिन बिर्सेका भएपनि उक्त दिन सम्झने गर्छन् । जसले आफ्नो कुलदेवतालाई बिर्सन्छन् उनीहरु कुलबाट छुट्टिएर जान्छन् ।
कुल देवता र कुलदेवी फरक छ, कुल भित्र छ, त्यसैले यो प्राकृतिक कुलदेवी पनि फरक हुनेछ । वास्तवमा हजारौ वर्षसम्म कुलदेवी ईश्वरहरु आफ्नो जमातलाई व्यवस्थित गर्न र यसका इतिहासलाई सुरक्षित राख्न निश्चित ठाउँमा नियुक्त गरिएको थियो । उक्त स्थान त्यो कुल वा कुलको मान्छेहरुको मुल स्थान हुन्थ्यो ।
कुल देवता पुज्नको लागि टाढा छुट्टिएर बसेका मानिसहरु आफ्नो परिवारको साथ आफ्नो मानिसहरुलाई भेट्न जान्छ । उक्त विशेष दिनमा विशेष स्थानमा आफ्नो परिवारबाट छुट्टिएका हजारौ मानिसहरु लगायत अन्य वंशका मानिसहरु पनि त्यहाँ भेलामा भेट्न आउँछन् ।
एउटा त्यस्तो अवधि थियो जुनबेला आक्रमणकारीहरुबाट जोगाउनको लागि आफ्नो सन्तान विभिन्न शहरमा बसाई दिनु पथ्र्यो । यस्तो अवस्थामा आफ्नो कुल र जातका मानिसहरुलाई संगठित गर्न र उनीहरुलाई जोगाउनका लागि एउटा मन्दिर निर्माण गर्थे । जहाँ कुलका छरिएका मानिसहरु जम्मा गर्न सक्थे ।
पहिले मन्दिरसँग सम्बन्धित व्यक्तिहरुसँग ठुलो किताब थियो जसमा आउनेहरुको नाम, ठेगाना, र गोत्र रेकर्ड गर्थे उनीहरुलाई रेजिष्टार गराउँथे । यसरी वंशको डाटा तयार गरिएको थियो । आफूलाई पु्र्खाको बारेमा जानकारी नभएमा ती तिर्थयात्रीसँग तपाईहरुको पुर्खाको नामावली रहन्थ्यो ।
कुलदेवी र भगवानले हामीलार्ई वंशका हजारौ अज्ञात व्यक्तिहरुलाई जिवितै भेट्ने माध्यम बनिरहेका छन् । त्यसकारण कुलदेवता र देवीको पुजा गर्नु महत्वपूर्ण छ । यसले हामीलाई पारीवारीक रुखसँग जोड्छ र आत्मा र पुर्खाहरु छन् भने उनीहरुले कतैबाट हेरेका छन् । तिनीहरुले हामीलाई धेरै आशीर्वाद दिन्छन् ।
हरेक हिन्दु परिवार कुनै न कुनै देवीदेवता वा ऋषिको वंशज हो । गोत्रले उनी कुन वंशको हो भनेर देखाउँदछ । प्रत्येक जाती एक मुलऋषिको सन्तानबाट बाट जन्मेका ऋषि वा पत्नीलाई कुलदेव र कुलदेवीको रुपमा पुजा गर्दछन् । यस बाहेक पनि पुर्वजहरुले उपयुक्त देवता वा कुलदेवी छनौट गरि मन्दिर निर्माण गरेर पुजा शुरु गरे ।
कुलदेवता वा देवता हाम्रो अभिभावक देवता हुन् । तीनीहरु हाम्रो परिवारको जेठा सदस्यहरु हुन् । त्यसकारण तिनीहरुलाई प्रत्येक कार्यमा सम्झनु आवश्यक छ । यदि कुल देवता रिसाए भने केवल हनुमानजीले मात्र खुशी बनाउन सक्छन् । अन्य कुनै देवी देवताले यस्को हानी कम गर्न सक्दैनन् ।
कुलदेवताको पुजा गर्न छोडेपछि केही वर्षहरुमा कुनै खास परिर्वतन हुँदैन, तर देवताहरुको सुरक्षा चक्र हटाइन्छ, तब परिवारमा घटना र दुर्घटनाको अवधि हुन्छ, प्रगती रोकिन्छ । घरमा गृहिणी अशान्ति आदि हुने गर्छ । राजवंश थप चलाउन असमर्थ छ । देशभक्त बन्दै एक मान्छेले आफ्नो राजवंशको विनाश गर्दछ ।
