कालिकोटं, फागुन २० । बाजुराको स्वामीकार्तिक खावर गाउँपालिकाका देविलाल कामीले भारतमा काम गर्न लेको ३१ वर्ष भयो । १८ वर्षको कलिलो उमेरदेखि काम गर्न भारत जान थालेका उनी अहिले ४९ वर्षका भए । उमेर ढल्किँदै जाँदा पनि पौरख नमरेको बताउने उनी हरेक वर्ष कामको खोजीमा भारत जान्छन् ।
हिउँदे खेती लगाएर गत मंसिर महिनामा कामको खोजीमा भरतको नैनिताल गएका कामी फेरि बर्खे खेती लगाउन घर फर्किंदै गर्दा शुक्रबार कर्णाली कोरिडोरमा भेटिए । भारतमा सरसफाइका कामदेखि इँटा बोक्ने काम गर्ने कामी अहिले घर बनाउने डकर्मीको सहयोगीका रूपमा काम गर्दै आएका छन् ।
‘घरपरिवारमा मेलमिलाप पनि खासै राम्रो थिएन । आर्थिक अभावले साँझ–बिहान के खाऊँ के लाऔं भन्ने अवस्था थियो’ पुराना दिन सम्झँदै देवलाल भन्छन्, ‘नोकरीको खोजीमा १८ वर्षको हुँदा म भारत गएको हुँ । सुरुका दिनमा होटलमा भाडा माँझ्ने काम गरें । पछि अरू काम गर्दै गएँ ।’
कामको खोजीमा भारत छिर्ने कालिकोट, बाजुरा, अछाम पहाडको गाउँबस्तीका युवाको आर्थिक, सामाजिक बाध्यताले नेपाली राज्यसत्ताको कुरुप चित्र उदांगो बनाउँछ । तीन पुस्तादेखि कामको खोजीमा भारत गएर पसिना बगाउनेहरूको कथा–व्यथा । देवलालको जीवनको उर्वर समय उतै बित्यो ।
यस्तै, बेलाबखत कहिलेकाहीँ मात्र घर बस्नु पथ्र्यो । गाउँमै सानो पसल थियो । बुवा पनि उनी सानो भएको बेलादेखि नै भारततिर कामको खोजीमा जाने गर्थे । ‘बुवा पनि काम गर्न मुग्लान जानुहुन्थ्यो भन्ने सुनेको हो । हामी सानै थियौं पछि त उहाँ गाउँमै सानो पसल गरेर बस्नुुभएको सम्झना छ’, उनले भने ।
देवलालको परिवारमा कस्तो छ भने उनका बुबा भारतमै काम गर्न जान्थे । देवलाल ३१ वर्षदेखि भारत आउजाउ गरिरहेका छन् र उनका आधा उमेरका छोरा दीपक कामी पनि अहिले भारतमै काम गर्छन् । काँधमा बोरा र हातमा झोला बोकेका देवलालले भने, ‘बुवाले आफ्नो पूरै जीवन भारतमा बिताउनुभयो, मैले त भारतलाई नै कर्मभूमि बनाएँ, अब मेरो छोरो पनि मसँगै काम गर्न हिँड्छ । देश भन्नु त हाम्रो तीन पुस्ताका लागि चाडबाड र खेती लगाउन घर आउने ठाउँ मात्रै भयो ।’
देवलालसँगै पिठिउमा गुन्टा बोकेर घर फर्किंदै गरेका अलिबहादुर दमाईको पनी जीवनको आधा दशक भारतमै काम गर्दा बित्यो । अलिबहादुर वर्षले ४६ पुगे १५ देखिको उमेरमा कामको खोजीमा भारत जाने गरेको छन् । कमजोर आर्थिक अवस्थाका कारण ८ कक्षाको पढाइ छोडेर १५ वर्षको उमेरदेखि मजदुरी गर्न बुवासँगै भारत जान थालेको बताउँछन् ।
‘अहिले त बुवा छैनन् बुवा पनि भारतमै काम गरेर परिवार पाले अहिले हामीले पनि भारतमै गएर घर परिवार पालिरहेका छौं । गाउँ घरमा संघीयता आयो भन्छन् । हामीलाई त्यो संघीयता के हो थाहा छैन । कागलाई बेल पाक्यो हर्ष न विस्मात जस्तै भएको छ । भोट माग्न आउनेबेला रोजगारी दिन्छौं विकास दिन्छौं भनेर भोट माग्न आउँछन् । अहिलेसम्म रोजगारी पाएका छैनौं । पेट पाल्न भारतमै जानुपरेको छ । अझै हुने खाने जनप्रतिनिधिकै हालीमुहाली छ । हामीले भारतमा काम गर्नुपर्ने बाध्यता हटेको छैन,’ अलिबहादुरले भने ।
रास्कोटका धन्नाम चौलगाई २० वर्षको उमेरदेखि परदेशमा पसिना बगाउँदा बगाउँदा दिक्क छन् । आफ्नो देशमा रोजगारीको अवसर नै नपाइने कुरा बुझेर पनि ‘फेरि भारत नजाने’ वाचासहित उनी पाँच वर्षअघि भारतको उत्तर प्रदेशबाट घर फर्किएका थिए । स्वदेशमै केही गर्नुपर्छ भनेर कालिकोट फर्किंदा उनीसँग जोस–जाँगर थियो ।
हरसम्भव कोसिस पनि गरे । तर, कतै केही गर्दा पनि काम पाइएन । कामका लागि सुर्खेतदेखि काठमाडौंसम्म धाए केही भएन । त्यसपछि उनी गाउँमै खेतीपाती गरेर भए पनि जीविका चलाउने निर्णयमा पुगे । पहाडमा भएको जग्गामा पुख्र्यौलीले पारिवार पाल्न नसकिने भन्दै नगदे खेतीको सुरुवात गरे । राजधानी दैनिकबाट
