मान्म (कालिकोट), २६ भदौ । कालीकोटको नरहरिनाथ गाउँपालिकामा दुई जना किसानले व्यावसायिक सतुवा खेती गरेका छन्। गाउँपालिका–५ रुप्साका जसमल बोगटी र वडा नं ७ माल्कोटका श्याम बटालाले सतुवा खेती गर्दै आएक हुन् ।
पाँच वर्षअघि परीक्षणका लागि जङ्गलबाट ल्याएको सतुवा खेती गरेका उनीहरूले पछिल्लो समय त्यसलाई व्यावसायिक रूपमा अगाडि बढाएको हो । उनीहरूले हाल सतुवाको बीउ पनि उत्पादन गरिरहेको छ ।
सतुवा एक प्रकारको जङ्गली जडिबुटी हो । त्यसैको खेती गरेर हाल आफूले राम्रो आम्दानी गरिरहेको बताउँछन् बोगटी । उनी भन्छन्,“सतुवा एउटा जङ्गली जडीबुटीको हो, पाच वर्षअघि परीक्षणका रूपमा सुरु रहेको थिए, त्यो सफल भएपछि पछिल्ला केही वर्षदेखि व्यावसायिक खेती गर्न थालेको हुँ । हालसम्म १० क्वीन्टल जति बिक्री गरौँला”, उनले भने ।
बोगटीले करिब ५० हजार सुतवाका बिरुवाको नर्सरी लगाएको छ । “नर्सरीमा उत्पादन भएका बीउ प्रतिकेजी १० हजारदेखि १५ हजारसम्म बिक्री हुने गरेको छ । हाल पाँच केजी बीउ उत्पादन गरेको छु”, उनले भने, “यो महँगो खाले जडिबुटी हो । अब सय क्वीन्टलसम्म बनाएर बिक्री गर्ने लक्ष्य राखेको छु ।”
उच्च पहाडी भेगमा पाइने सतुवा औषधिका रूपमा प्रयोग गरिँदै आएको छ । अर्का कृषक श्याम बटालाले भने,“सतुवा विशेषगरी पेट दुख्ने, पाकेको घाउ, बान्ता वा पखाला लागेका बिरामी तथा गाईभैँसी बिरामी हुँदा खुवाइने चलन छ । पाँच वर्षदेखि यसको व्यावसायिक खेती गर्दै आएको छु ।” उनले बिक्रीको समस्या नहुने तथा पर्याप्त मूल्य पाइने भएकाले खेती सुरु गरेको बताए । “तीन वर्षपछि मात्र यसबाट उत्पादन लिन सकिन्छ । मैले खेती गरेको पाँच वर्ष भयो, हाल मसँग १५ क्वीन्टल जति सतुवा छ । यसलाई बढाएर मात्रै एकमुष्ट बिक्री गर्ने लक्ष्य राखेको छु ।”
बीउको राम्रो मूल्य
बोगटीले सतुवाको बीउको मूल्य र बजार माग पनि राम्रो रहेको सुनाए । “सतुवाको बीउको मूल्य बजारमा राम्रो छ”, उनले भने, “यसको बजार मूल्य प्रतिकेजी १५ हजारदेखि २० हजारमा पर्ने गरेको छ ।”
सुरुमा उत्पादन भएको सतुवाको बीउको मूल्य थाहा नभएका कारणले सस्तोमा बिक्री गरेको अहिले बजार मूल्य थाहा पाएर महँगोमा बिक्री गर्ने गरेको बोगटीले बताए । “जति बढी खेती ग¥यो, त्यति बढी बीउ उत्पादन हुन्छ । विगतमा मैले एक केजी मात्र उत्पादन गर्ने गरेको भए अहिले त्यो बढ्दै गएको छ”, उनले भने ।
किसान बोगटी भने प्रचारप्रसारको अभावमा बजार विस्तार हुननसकेको बताउँछन् । “अहिले प्रचारप्रसारको अभावले बीउ बिक्री हुन सकेको छैन । अलिकति बेचे पनि अझै १० केजी बीउ मौज्दात रहेको छ”, उनले भने
कृषिजन्य वस्तुको उत्पादन र उत्पादकत्व बढाएर देशलाई आत्मनिर्भर बनाउने उद्देश्य राखिए पनि कुनै पनि सरकारी निकायले प्रचारप्रसार र बजारीकरणका लागि सहयोग नगरेको दुवै किसानको गुनासो छ ।
“यो खेती र सतुवाको महत्वबारे प्रचार हुनसकेमा जिल्लामा मात्रै होइन अन्य क्षेत्रमा पनि यसको माग बढ्ने विश्वास छ । अन्य खेतीका लागि सरकारले नै अनुदान दिएर प्रोत्साहन गरिरहेको छ तर यस खेतीको प्रवर्द्धनका लागि कुनै काम भएको छैन”, दुवैको एउटै गुनासो छ । रासस
